In 1974 kreeg de Sovjet-Unie de Olympische Spelen van 1980 toegewezen. Alles werd uit de kast getrokken om de Spelen van Moskou tot een succes te maken en de grootsheid van de Sovjet-Unie en het communisme aan de hele wereld te tonen. Voor de zeilonderdelen was de Golf van Tallinn het podium. Tallinn kreeg voor de huisvesting van de atleten een megahotel – Hotel Sport, nu Pirita SPA – naast het eigenlijke ‘zeilcentrum’. Om de uitzending mogelijk te maken verrees een 314 meter hoge televisietoren. Voor de accreditatie van de atleten werd het Lenin Cultuur- en Sportpaleis – nu Linnahal – gebouwd, congrescentrum en Atlantikwall in een.
De Russische inval in Afghanistan eind 1979 leidde tot een westerse boycot van deze Spelen door 66 landen. Nederlandse atleten deden wel mee, dit tegen de wens van de regering in, maar ze boycotten de opening. Bij de medaille-uitreiking – onder meer zilver van Gerard Nijboer op de marathon – werd de olympische vlag gehesen en niet de Nederlandse. De accommodaties en faciliteiten waren al behoorlijk ruim bemeten, door de boycot was er ineens veel overcapaciteit. De kwalificatie ‘ruim bemeten’ geldt zeker voor wat er in het rustieke Tallinn werd gebouwd. De Linnahal is zo groot dat het vanuit de ruimte te zien zou zijn. Ja ja, met een telescoop wellicht.
De Linnahal heeft een amfitheater met 5.000 zitplaatsen, een ijshal, een haven en een helikopterplatform. In de concertzaal traden tot 2009 de groten der aarde op: Lou reed, Duran Duran, Sugarcubes, Backstreet Boys en vele vele anderen. Na het sluiten van de deuren trad al snel het verval in, onderhoud bleef achterwege. Alleen aan de zeezijde is wat activiteit met horeca in de gewelven van het gebouw. De gemeente Tallinn is nu de eigenaar, maar hoe vind je voor zo’n monster van een gebouw een investeerder?
De Linnahal was een prestige-object dat de wereld moest laten zien wat een betonkunstenaars de Sovjets wel niet zijn. Er werd niet voor de eeuwigheid gebouwd, eerder voor de duur van de Spelen. De Linnahal heeft – net als het Piritahotel – een monumentenstatus, maar dat helpt niet om het verval een halt toe te roepen. De Linnahal verkeert in erbarmelijke staat.
De betonnen ‘trapleuningen’ zijn bijna een meter breed maar zo slap als wat. Onder invloed van de zwaartekracht roetsjen ze naar beneden, daar waar wat hen tegenhield is verdwenen. De dragende muren zijn te dun, te hol, te slap om de betonnen weelde te kunnen dragen. Graffiti is overal, een groot deel van het complex is afgezet met hekken. Het lekt, het beton rot, de natuur neemt het over. Het interieur lijkt in betere staat te verkeren dan het exterieur en is ontworpen in het design van die tijd: Soviet socialist chic, but not too. In de film Tenet van Christopher Nolan uit 2020 zijn daarvan beelden te zien.
De Linnnahal ligt als een afgetopte pyramide heel strategisch aan de Baai van Tallinn nabij de haven en kon ook dienst doen als verdedigingswerk. Op het enorme plateau, dat een prachtig uitzicht biedt op haven, zee en oude stad, kan je genoeg kanonnen, tanks en ander militair materieel kwijt. Maar ik heb weinig vertrouwen in de bouwkundige kwaliteit en staat van het bouwwerk, dat onder enorme tijdsdruk zo dom en slecht is gemaakt dat de boel waarschijnlijk instort als er een tank op rijdt.
Snelle feiten Linnahal | Tallinn | Estland
➜ Architect: Raine Karp met Riina Altmäe en Ülo Sir
➜ Bouw: 1976 – 1980
➜ Adres: Sadama 1, 10415 Tallinn, Estland
➜ Brutality ★★★★
Olympisch zeilcentrum en Pirita Hotel
Het Olympisch Sportcentrum Pirita en het bijbehorende Hotel Sport werden speciaal voor de Olympische regatta gebouwd op de plek waar de rivier Pirita in de Golf van Tallinn uitkomt. Het is een mengeling van brute betonbouw met zichtbare metalen buizen en een voor die tijd zeer modern design en materiaalgebruik: utopische utilitaire bouw, sociaal-futurisme in optima forma. De Sovjetarchitecten, beter te framen als de architecten uit het door de Sovjets bezette Estland, hebben gepoogd de westerse avant-garde naar de kroon te steken.
Hotel Sport (nu Pirita Marina Hotel & Spa met 276 kamers) is als wij er zijn gesloten, het inpandige zwembad van olympische afmetingen lijkt nog wel te worden gebruikt. Het naastgelegen Pirita Kalevi Zeilcentrum (Pirita Kalevi jahtklubi) is ook nog in gebruik. In het uitstekende Restoran Sardiinid eten we vis met uitzicht op jachthaven en baai. Het Zeilcentrum loopt naar de rivier toe getrapt naar beneden, als een tribune. Vlakbij het water was de schaal voor de Olympische Vlam. In de haven zie je het logo van de Spelen uitsteken boven het water.
Het hotel lijkt te zijn gebouwd voor de eeuwigheid en heeft de vorm van een catamaran en een erfgoedstatus vanwege de unieke constructie in zichtbeton en het bijzondere design. Het gebouw is echt megabreed bij helemaal niet zo hoog: drie verdiepingen. Als je het complete gebouw op de foto wilt zetten moet je bijna de zee in. Door de terrasgewijze opbouw heeft elke kamer een plaatsje of balkon met balustrade van ijzeren buizen. Met een beetje mazzel heb je uitzicht op zee.
Elf jaar geleden verbleef ik een paar nachten in Hotel Pirita, indertijd een soort kürhotel met zwembad en allerlei voorzieningen voor revalidatie. De kamers waren stijlvol sober ingericht met nog het originele olympische meubilair. Er was ook nog een Boebkalounge, naar de beroemde polsstokhoogspringer uit de Sovjet-Unie. Op de parkeerplaats stond het vol met auto’s met Russisch kenteken, meestal afkomstig uit Sint Petersburg, een kleine 500 kilometer oostwaarts. Maar de grens is een stuk harder dan destijds, de relatieve afstand oneindig veel groter: Russische toeristen komen Estland niet meer in.
Snelle feiten Olympisch sportcentrum en Hotel Pirita | Tallinn | Estland
➜ Architecten: Henno Sepmann, Peep Jänes, Ants Raid and Avo-Himm Looveer
➜ Interieur: Aulo Padar, Leo Leesaar, Väino Tamm en Juta Lember.
➜ Bouw: 1976 – 1980
➜ Adres: Purje 8, 10415 Tallinn, Estland
➜ Brutality ★★★★
De Televisietoren van Tallinn
De Televisietoren van Tallinn (Teletorn) werd gebouwd om de radio- en tv-verbindingen te realiseren die voor de Olympische Spelen nodig waren. De toren staat ook in de wijk Pirita, vlakbij het Zeilcentrum. Het beton werd in een continu proces (storten, drogen, takelen, storten etc.) gestort in glijbekisting, telkens 2,5 meter erbij, wat nog te zien is in de voegen. Op die 190 meter hoge betonnen basis werd een metalen mast van 124 meter geplaatst. Zoals dat tegenwoordig hoort bij dit soort torens kan je er genieten van het uitzicht in het restaurant, maar ook base jumpen en gezekerd je hoogtevrees tarten op ruim 100 meter.
Voor de Esten heeft de toren een belangrijke symbolische waarde. Kort na augustus-putsch tegen Michail Gorbatsjov verklaarde Estland zich op 20 augustus 1991 onafhankelijk. Bij dat soort gebeurtenissen zijn televisietorens belangrijke strategische plekken; van hieruit werd over de radio het nieuws van het vrije Estland verspreid. De volgende dag probeerde het Sovjetleger controle over de toren terug te veroveren, maar de Esten boden slim geweldloos verzet door de liften onklaar te maken en te dreigen het blussysteem, dat gebaseerd was op zuurstofonttrekking, in werking te zetten, waardoor de soldaten – en ook de verdedigers van de toren – zouden stikken. Hoe het ook zij: zonder dat er een schot viel bleef de toren in handen van de Esten, uniek in de geschiedenis van de Baltische staten.
Snelle feiten Televisietoren (Teletorn) | Tallin | Estland
➜ Architecten: David Baziladze en Juri Sinis
➜ Bouw: 1975 – 1980
➜ Adres: Tamma 8 | Tallinn | Estland
➜ Brutality ★★★
Oostblog 